آیین نکوداشت زنده‌یاد حسن حاجی‌نوری، به مناسبت نخستین سالگرد درگذشت این هنرمند، عصر چهارشنبه 2 بهمن 1398، در مرکز هنرپژوهی نقش جهانِ فرهنگستان هنر، برگزار شد.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، در این مراسم سیداحمد محیط‌طباطبایی، احمد تهرانی‌مقدم و محمدحسن حامدی درباره شخصیت هنری و آثار زنده‌یاد حسن حاجی‌نوری به سخنرانی پرداختند.

در ابتدای این مراسم، کوروش حاجی‌نوری درباره زندگی حرفه‌ای پدرش چند کلامی به سخن پرداخت و گفت: پدر در سال 1305 در ییلاق جواهردشت، از توابع استان گیلان، به دنیا آمد و از 12سالگی زیر نظر استاد رحیم‌زاده ارژنگ کار حرفه‌ای خود را آغاز کرد. این همکاری تا 18سالگی پدر ادامه یافت.

او استخدام زنده‌یاد حسن حاجی‌نوری در اداره‌کل هنرهای زیبا را موجب تغییر مسیر زندگی هنری وی دانست و درباره آثارش این‌گونه توضیح داد: زنده‌یاد حاجی‌نوری در حفاظت و مرمت آثار موزه‌ای فعالیت گسترده‌ای داشت و مرمت چند اثر از آثار موزه ایران‌باستان از جمله پیکره سنگی یافت‌شده در تخت جمشید را انجام داد. از کارهای تأثیرگذار این هنرمند، ماکت ستون و سرستون تخت جمشید به ارتفاع ۱۲متر برای کشور آرژانتین بود که در یکی از میدان‌های شهر بوئنوس‌آیرس نصب شده است. زنده‌یاد حاجی‌نوری در سال ۱۳۶۸ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مفتخر به دریافت نشان درجه یک هنری شد.

در ادامه این نشست، سیداحمد محیط‌طباطبایی، رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم)، به سخنرانی پرداخت و اظهار کرد: کار موزه انتقال فرهنگ و حافظت از آثار ملی است و باید نمایشگاهی در ابعاد وسیع‌تر از آثار استاد حاجی‌نوری در موزه ایران‌باستان برگزار شود تا در درجه نخست همکارانی که در آن کار می‌کنند و عمر خودشان را می‌گذارند، مورد تکریم قرار گیرند و بدانند که آثار و کارهای آنان در جایی حفظ و ثبت خواهد شد و به یادگار خواهد ماند. مظلوم‌بودن از کلمه ظلمت و تاریکی می‌آید و آنکه مظلوم است در تاریکی قرار گرفته است. وقتی فعالیت فرد را بر کسی روشن و آشکار نکنید، یعنی او را در ظلمت قرار داده‌اید. وظیفه اخلاقی اجتماع این است که ابعاد فرهنگ را در معرض دید عموم قرار دهد تا به‌صورت پدیده در اختیار نسل‌های بعد قرار گیرد.

طباطبایی درباره جایگاه اخلاقی هنرمند سخن گفت و خاطرنشان کرد: در حوزه فرهنگی ما، هنرمند نه‌فقط به هنر شناخته می‌شود، بلکه اخلاق و رفتار و زندگی اجتماعی او نیز اهمیت دارد.

او با مثال‌زدن از صنیع‌الملک و کمال‌الملک که هر دو از خانواده غفاری بودند، ادامه داد: کمال‌الملک، معلمی بود که در نهضت مشروطه فعالیت می‌کرد. صنیع‌الملک از لحاظ تکنیکی فراتر از کمال‌الملک بوده، اما وجهه اجتماعی کمال‌الملک که از دل مردم بود، موجب شد تا آثار او بهتر دیده شود؛ بنابراین ابعاد فرهنگی شخصیت‌ها در کشور ما بسیار مهم است.

محیط‌طباطبایی درباره تأثیرپذیری حاجی‌نوری از استادانش یادآور شد: حاجی‌نوری استادانی داشته که هر کدام جایگاه اخلاقی والایی داشته‌اند و او نیز از استادانش تأثیر پذیرفته است. هنرمند باید جایگاه اخلاقی والایی داشته باشد که بتواند اثرگذار شود. حاجی‌نوری معلم بوده اما خودش را صاحب‌نظر ندیده و اطلاعاتش را به‌راحتی در اختیار شاگردانش قرار داده و با آنها همراهی کرده است.

رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) ادامه داد: حاجی‌نوری، هنرمندی متعهد به اجتماع بود و از آن تأثیر می‌گرفت و این تأثیر را در هنرش منعکس می‌کرد. او در مقام هنرمند مجسمه‌ساز آثاری مهم دارد که امیدوارم نسل‌های آینده با آن مأنوس شوند.

محیط‌طباطبایی، درباره آثار مهم حاجی‌نوری اظهار کرد: کار بسیار مهم حاجی‌نوری، در مرمت آثار تاریخی کشور و بازسازی بسیاری از آثار موزه‌ای بود. همین‌طور کارگاه ساخت مولاژ موزه‎‎ای، از مهم‌ترین آثار حاجی‌نوری بوده است. اهمیت مولاژ در این است که آثار فرهنگی را از اختیار انحصاری موزه‌ها و مجموعه‌دارها خارج می‌کند و موجب می‌شود که این آثار در برابر چشم همگان قرار بگیرد.

او در همین زمینه گفت: سازندگان مولاژ بسیاری داشته‌ایم، اما کار حاجی‌نوری بسیار متفاوت است. او به کیفیت هم بسیار اهمیت داده و به مولاژ به چشم اثری هنری نگاه می‌کرده است؛ برای مثال طرحی که از سر سرباز هخامنشی زده یا شمشیر هخامنشی‌ای که ساخته یا تندیس سرباز اشکانی، به اصل هرکدام بسیار شبیه است. او در زمینه ساخت مولاژ بسیار دقیق و تأثیرگذار بود و رقابت ایجاد کرد. حاجی‌نوری نه‌فقط معلم و هنرمند، که معرفی‌کننده موزه نیز بود.

محمدحسن حامدی، پژوهشگر هنر، گفت: من حاجی‌نوری را دیر شناختم و فرصتی برای بازخوانی آثار او نداشتم، اما او از پیشگامان هنر مجسمه‌سازی ایران است که در دوره‌ای طولانی کنار ابوالحسن‌خان صدیقی زندگی و کار کرد.

او ادامه داد: کارهایی که حاجی‌نوری در ایران به پایان برد، در تاریخ ایران کم سابقه‌اند. ما وقتی با خود حاجی‌نوری مواجه می‌شویم، شخصیت نجیب و انزواطلبی را می‌بینیم که شبیه به استادانش بوده است.

مدیر انتشارات پیکره افزود: استادانی بزرگ بر گردن حاجی‌نوری حق استادی دارند؛ استادانی همچون غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ که اولین مجسمه شهری تهران که در سال ۱۳۱۳ در میدان حر جای گرفته اثر اوست، و نیز میرمصور ارژنگی که می‌تواند در کنار کمال‌الملک بایستد، اما به خاطر رقابت با کمال‌الملک، از میدان به‌در شد و به تبریز برگشت.

حامدی گفت: وقتی به زندگی او نگاه می‌کنیم می‌بینیم او دِین خود را به زندگی ادا کرده است، او یکی از اولین مدرسان هنرستان هنرهای زیبا بود و برای تدریس، سردیس‌هایی ساخته بود که دانشجویان از روی آن پیش‌طرح می‌زدند. او روش تدریس نوآورانه‌ای داشت.

سردبیر مجله هنری تندیس در پایان سخنان خود با ذکر خاطراتی، بیان کرد: نمونه‌هایی که حاجی‌نوری از تخت جمشید و ایران‌باستان ساخته است، بی‌نظیرند. او نسبت به محیط خود واکنش نشان می‌داد و در هر اتفاقی طرحی می‌ساخت که حرفش را زده باشد. او چه در مجسمه‌سازی و چه در مناسبات اجتماعی، همیشه دِین خود را به ایران ادا کرده است.

احمد تهرانی‌مقدم، باستان‌شناس، پژوهشگر و رئیس اسبق موزه ملی ایران از دیگر سخنرانان این نشست بود که با گفتن خاطراتی از آشنایی با حاجی‌نوری، وی را انسانی شریف دانست که به کارش عشق می‌ورزید و درباره سال‌های همکاری خود با وی اظهار کرد: تقریباً در سال ‌1373 با مرحوم حاجی‌نوری آشنا شدم. ایشان با آلبومی از آثارشان وارد موزه شدند و وقتی کارهایشان را دیدم متوجه شدم که می‌توانیم کارهای خوبی را به انجام برسانیم.

او با ذکر خاطراتی که از آن زمان‌ها به یاد داشت، یکی از ویژگی‌های استاد حاجی‌نوری را پایبندی به اصول اخلاقی دانست و سخنان خود را این‌گونه به پایان برد: آقای حاجی‌نوری نگاه مادی به کار نداشت. وقتی طرح کارگاه مولاژ را که آرزوی دیرینه بسیاری از مدیران بود مطرح کردم، با استقبال ایشان مواجه شدم. این کارگاه با بضاعت کمی که ما داشتیم راه‌اندازی شد، اما ایشان با دو نفر از همکارانشان تا دیروقت کار می‌کردند و بسیار پایبند بودند و آثاری که از آن زمان به یادگار مانده، بسیار ارزشمند است.

در پایان این مراسم مستندی کوتاه از زنده‌یاد حاجی‌نوری به نمایش درآمد. این مراسم با برگزاری نمایشگاهی از آثار حسن حاجی‌نوری همراه بود که تا ۸ بهمن 1398، در مرکز هنرپژوهی نقش جهان میزبان علاقه‌مندان خواهد بود.