علیرضا قاسم‌خان، دبیر بخش فیلم همایش «فرش، سنّت، هنر»، توضیحاتی از روند کار در بخش فیلم این همایش ارائه داد.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، این فرهنگستان با توجه به رسالت و اهداف فرهنگی هنری خود اقدام به برگزاری رویدادی مهم با عنوان «فرش، سنّت، هنر» کرده است. این رویداد در سه بخشِ مستقل اما همسو، و با اتکا به دو اصلِ سنّت و هنر که هستی‌شناسی و شناختِ هویت فرش دستباف در گروی آن است، برگزار می‌شود. دبیریِ علمی این رویداد هنری را تورج ژوله بر عهده دارد و علیرضا قاسم‌خان نیز دبیر بخش فرش در نگره فیلم‌سازان است.

این پژوهشگر نام‌آشنای سینمای کشور، سخنان خود را این‌گونه آغاز کرد: این همایش شامل بخش‌هایی مختلف است که عموماً بر اساس فرش‌ها و بافته‌های تصویری ایران در مناطق مختلف کشور، شکل گرفته است. در یکی از بخش‌های این همایش، یعنی بخش فیلم، در این باره بحث می‌شود که فرش ایرانی در نگره‌ فیلم‌سازان ایرانی چگونه شکل گرفته است.

سینمای ایران با قدمتی دیرینه و در حدود 120 سال، به انحای مختلف در تاریخ پر فراز و نشیب خود، به فرش توجه کرده است. فرش بافته‌ای ایرانی است. هم آیینی در آن جاری است، هم بخش بزرگی از هنر ایرانی است و هم اقتصاد ایرانی را در دوره‌ای شکل داده است. به هر حال، در ابعاد مختلف در زندگی ما ایرانیان نقش داشته است.

او در همین زمینه ادامه داد: ما در این همایش تلاش کرده‌ایم تا به نگره فیلم‌سازان درباره این موضوع، یعنی فرش، توجه کنیم. یکی از این توجه‌ها، بحث تاریخی آن است. یعنی تحقیقی چندماهه در حال انجام است در این باره که فیلم‌هایی که در طی تاریخ سینما درباره فرش ساخته شده است، کدام‌اند؟ این تحقیق هم فیلم‌شناخت است و هم به‌نوعی، پژوهشی تحلیلی در این موضوع.

عضو گروه تخصصی سینمای فرهنگستان هنر توضیحی درخصوص روند اجرایی داد و گفت: در این روند، به دوره قبل از انقلاب اسلامی و بعد از آن و در حوزه‌های مستند و داستانی و انیمیشن توجه کرده‌ایم. یعنی مطالعات را از لحاظ تاریخی، از سال 1325 تاکنون پی گرفته‌ایم و این مطالعات را در چند محور پایه‌گذاری کرده‌ایم: بخش مستند و داستانی قبل از انقلاب اسلامی، و بخش مستند و داستانی و انیمیشن بعد از انقلاب اسلامی.

قاسم‌خان در ادامه از کتابی که قرار است به همین منظور منتشر شود خبر داد و گفت: مجموعه‌ای گردآوری شده که می‌توانیم بگوییم متن مکتوبی است که برای اولین بار، با تصاویری متفاوت، از فیلم‎‌هایی که درباره فرش ساخته شده‌اند و یا به‌نوعی در آن به فرش توجه شده است، منتشر می‌شود. إن‌شاءالله این کتاب را انتشارات فرهنگستان هنر در ایام این همایش منتشر خواهد کرد و پژوهشگران و صاحب‌نظران درباره آن اظهارنظر خواهند کرد.

دبیر بخش فیلم همایش «فرش، سنّت، هنر» ادامه داد: در ایام برگزاری این همایش، نشستی با بعضی از فیلم‌سازان و صاحب‌نظران با موضوع «فرش در نگره فیلم‌سازان» برگزار خواهد شد. اگر اوضاع و شرایط بیماری همه‌گیر کرونا این اجازه را به ما بدهد، این نشست با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و با حضور علاقه‌مندان برگزار خواهد شد، تا مخاطبان هم در این نشست شرکت کنند و هم به‌واسطه آن، مجموعه فیلم‌ها را ببینند. اگر شرایط اجازه برگزاری و دعوت را نداد، این نشست‌ به‌صورت غیرحضوری برگزار خواهد شد تا نظرهای این صاحب‌نظران را به اطلاع علاقه‌مندان برسانیم.

او درخصوص همکاری سازمان‌ها و نهادهای همکار توضیح داد: در این مجموعه، بخش‌های متفاوتی را از فیلم‌های داستانی و مستند، با همکاری سازمان‌ها و نهادها و افراد مختلفی که در کتاب نام آنها آمده است، جمع‌آوری کرده‌ایم. اما همین‌جا لازم می‌دانم تا از فیلم‌خانه ملی ایران و کاخ گلستان یاد کنم که کمک شایانی کردند تا ما بتوانیم بعضی از منابع مهم را ببینیم.

قاسم‌خان در ادامه صحبت‌هایش به ساخت فیلم کوتاهی از یکی از فرش‌های کهن سرزمین‌مان اشاره و تصریح کرد: همان‌طور که می‌دانید قدیمی‌ترین فرش ایرانی که در حوزه‌ فرش تصویری است، در کاخ گلستان نگهداری می‌شود. من و همکارانم تلاش کردیم تا در کنار این دو موضوع، یعنی کتابی که بدان اشاره شد و خود نشست، فیلم کوتاهی درباره این فرش ارزشمند بسازیم. خوشبختانه مرحله تصویربرداری آن به اتمام رسیده و در حال حاضر به تدوین مقدماتی و تصویرسازی‌های انیمیشن آن مشغولیم. إن‌شاءالله جزئیات دیگر این فیلم را در آینده در اختیار دوستان قرار خواهم داد.

این مستندساز در ادامه سخنانش گفت: سینمای ایران در قبل از انقلاب اسلامی، در حوزه سینمای داستانی، اساساً به موضوع فرش نپرداخته است، اما در حوزه مستند این امر صورت پذیرفته است. بعد از انقلاب اسلامی اما راجع به فرش، هم فیلم سینمایی داریم، هم مستند و هم انیمیشن. ما در کل سعی کرده‌ایم نگره فیلم‌سازان را بررسی کنیم؛ در عین حالی که داریم اطلاعات می‌دهیم.

او در همین زمینه یادآور شد: البته ادعا نداریم که همه فیلم‌ها را دیده‌ایم؛ به‌طور مثال از فیلم‌های تلویزیونی فقط به فیلم‌های درجه‌یک و ارزشمند در حوزه فیلم‌های مستند دقت داشته‌ایم و فیلم‌هایی را که فاقد ارزش فیلم‌سازی بوده‌اند، در نظر نگرفته‌ایم. ما به فیلم‌هایی پرداخته‌ایم که از منظر فیلم‌سازی حافظ ارزش‌هایی بوده‌اند؛ چون کارشناس حوزه سینماییم و منظورمان این است که فرش در حوزه سینمای ایران چه معنی‌ای می‌داده است. با این کتاب، که در آن سعی شده تحلیلی درباره موضوع فرش ارائه شود، می‌توانیم بگوییم برای اولین بار، ما تحلیلی در این موضوع، یعنی فرش، ارائه خواهیم داد.

قاسم‌خان در جمع‌بندی سخنانش گفت: در جامعه جهانی و در حوزه‌های نقد و بررسی و تحلیل‌ها، در فضایی بین‌رشته‌ای زندگی می‌کنیم. نمی‌توانیم صرفاً راجع به تاریخ سینما حرف بزنیم بی آنکه به موارد ریز آن و این‌گونه تحلیل‌ها اشاره نکنیم. از آن طرف هم، نمی‌توانیم به فرش به‌عنوان هنری والا اشاره کنیم و در عین حال ارتباطش را با دیگر بخش‌های زندگی و دیگر هنرها در نظر نگیریم.

شاید یکی از هدف‌های مهم این نشست، ارتباط پیداکردن و نزدیک‌کردن این دو حوزه است؛ تا بدانیم در این صد سال قدمت سینما، ما چه کار کرده‌ایم و در عین حال ببینیم برای آینده چه برنامه‌ای داریم. این می‌تواند به سندی قابل استناد تبدیل شود و در عین حال سرآغاز حرکتی برای فعالیت‌های مشابه باشد. این اقدام، سرآغاز مطالعه‌ای بین‌رشته‌ای هم هست و می‌تواند نمونه و زمینه‌ساز قدم‌های خوبی برای آینده جامعه هنری ایران باشد.

در حوزه مطالعه تاریخ سینما، باید به مطالعات تاریخی دیگر حوزه‌ها نیز پرداخت. ما تاریخ سینما را در ارتباط با موضوعات مختلف نیز باید پی بگیریم. البته بعضی از این مطالعات صورت گرفته است؛ مثلاً در حوزه زنان، حوزه کودکان و نوجوانان. اما در دیگر حوزه‌ها هم باید همین اقدامات صورت بگیرد تا بتوانیم تاریخی جامع برای سینما ترسیم کنیم. می‌شود این‌گونه گفت که دستاورد این نشست، تکه‌ای از پازل کلی تاریخ سینمای ایران در ارتباط با موضوع فرش است و در مقابل، فرش هم به‌وسیله سینما خودش را هم می‌شناسد و هم می‌شناساند. اگر ضعفی دارد دیده خواهد شد. اگر فیلم‌سازان بدان توجه نکرده‌اند، گفته خواهد شد. و مهم‌تر از آن اینکه، فیلم‌سازان چگونه به این مقوله توجه کرده‌اند؟ حرف این نیست که تمام و کمال به این حوزه مهم توجه شده است. ما می‌خواهیم بگوییم چگونه توجه شده است و با این دقت، بدانیم در آینده چه قدم‌هایی باید برداریم.

همایش «فرش، سنّت، هنر» زمستان 1399 در فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران برگزار خواهد شد.