فرهنگستان هنر

اخبار > روایت آزمون حضرت ابراهیم (ع) به زبان هنر

روایت آزمون حضرت ابراهیم (ع) به زبان هنر

آثاری که در زمینه داستان حضرت ابراهیم(ع) و گذراندن آزمون الهی و ذبح فرزند تاکنون خلق شده بسیارند و در ادیان توحیدی توسط هنرمندان گوناگون با دیدگاه‌های متفاوت به تصویر کشیده شده‌اند.

در واقع قربانی کردن روایتی است که ریشه‌های تاریخی داشته و نزد هر فرهنگی با انگیزه و علل متفاوتی صورت می‌گرفته است. اما برخورد هنرمندان و آثاری که تاکنون در این زمینه خلق کرده‌اند، متأثر از مذهب، فرهنگ و سنن، جلوه‌های گوناگونی از این واقعه را به دست می‌دهد. در میان مسلمانان مرجع این واقعه درباره حضرت ابراهیم(ع) در قرآن کریم در آیه ۱۰۷ سوره «صافات» بخشی از ماجرای قربانی کردن فرزند ابراهیم پیامبر را چنین بیان می‌کند: «وَ فَدَیناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ» که ما ذبح عظیمی را فدای او کردیم. در این آیه به صراحت به حضرت اسماعیل(ع) اشاره نشده، لیک در آیات پیش از آن حضرت ابراهیم (ع) را به تولد اسحاقِ پیامبر، بشارت داده است و از این روست که شیعیان عموما حضرت اسماعیل(ع) را «ذبیح‌الله» می‌دانند که در روایات متعدد به آن پرداخته شده است.

به هر روی در این مجمل قصد نداریم تا به تحلیل فقهی این روایت تاریخی از زندگی و آزمون‌های الهی حضرت ابراهیم(ع) بپردازیم، بلکه می‌خواهیم برخی از آثاری که در نسخ خطی یا توسط هنرمندان بزرگ‌مان به تصویر کشیده شده‌اند را معرفی نماییم.

استاد فرشچیان، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، در این زمینه اثری با ابعاد 82*102 و تکنیک اکریلیک در سال 1376 خلق کرده که «آزمون بزرگ» نام دارد و هم‌اکنون در موزه استاد محمود فرشچیان واقع در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، نگهداری می‌شود. در این تابلو نیز همانند دیگر آثار، استاد به زیبایی فضایی روحانی و زمینی را با رنگ‌های گرم و سرد از یکدیگر جدا ساخته و حضرت ابراهیم(ع) را هنگام ذبح به تصویر در آورده که نگاهش به فرشته وحی است که از جانب پروردگار قوچی را جایگزین فرزند به هدیه آورده است. شاید بتوان گفت تفاوت آثری که استاد فرشچیان در این زمینه به تصویر کشیده، جدای از تکنیک و فضای هنری و تاریخی خلق اثر، نگاه هنرمند است که با خلق فضایی عرفانی، تمایزی شگرف را در اثر پدید می‌آورد و آن را در تاریخ هنر جاودان می‌سازد.

همچنین آثاری نیز در نسخ خطی موجود است که هر کدام در دوره‌ای و تحت تاثیر مکاتب هنری با شکل و شمایلی متفاوت به تصویر کشیده شده‌اند. این دست‌آفریده‌ها برخی در نسخ موجود در کتابخانه‌های داخلی و برخی نیز گنجینه‌های نسخ خطی در کتابخانه‌های خارج از ایران را تشکیل می‌دهند.

به عنوان نمونه می‌توان به تصویر ذبح اسماعیل توسط ابراهیم در نسخه خطی قصص الانبیاء نیشابوری توجه کرد. این نسخه هنری توسط «ابراهیم بن منصور نیشابوری» در تاریخ ۱۹ شوال سال ۹۸۴ق. به خط نستعلیق کتابت شده است. نسخه دارای ۲۲ نگاره به سبک هنر صفوی و مکتب شیراز است که با دو مجلس نگاره آغاز می‌شود و در ادامه آن شمسه‌های مذهب و سرلوحه‌های مرصع با نقوش تزئینی و رنگ‌های متنوع موجود است. این نسخه فاخر هم‌اکنون در کتابخانه دولتی برلین نگهداری می‌شود.