پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر، نشست تخصصی «سفال و سرامیک در مناسبات هنری ایران و چین» را با حضور پژوهشگران و هنرمندانی از این دو کشور برگزار کرد.

به گزارش روابط‌عمومی پژوهشکده هنر، نشست تخصصی «سفال و سرامیک در مناسبات هنری ایران و چین»، در راستای گسترش تعاملات هنری میان ایران و چین، به همت پژوهشکده هنر، روز سه‌شنبه نهم آبان‌ماه 1402، در سالن ایران فرهنگستان هنر برگزار شد.

در ابتدای این نشست تخصصی، زهرا دستان، مدیر گروه هنر شرق پژوهشکده هنر و دبیر علمی این نشست، ضمن خوش‌آمد‌گویی به مهمانان گفت: ایران و چین به‌عنوان دو تمدن بزرگ و کهن، همواره در طول تاریخ بر هم اثر گذار بوده‌اند و روابط گسترده و طولانی در مسیر جاده ابریشم داشته‌اند. این ارتباطات در زمینه سیاست، تجارت، فرهنگ و هنر بسیار گسترده بوده و تجارت به‌عنوان یک عامل ارتباطی، نقش مهمی در ارتباطات متقابل هنری و فرهنگی بین دو کشور داشته است. از جمله این هنرها، هنر سفالگری است که از جایگاه ویژه‌ای در هر دو کشور برخوردار است و به همین مناسبت از اساتید و هنرمندان و علاقه‌مندان به هنر شرق در این نشست دعوت به‌عمل آوردیم تا به‌صورت تخصصی به این مقوله بپردازیم.

در ادامه، مهدی مکی‌نژاد، عضو هیئت علمی فرهنگستان هنر، به ایراد سخنرانی با موضوع «زرین‌فام در مسیر جاده ابریشم» پرداخت. وی درخصوص خاستگاه زرین‌فام اذعان داشت، به‌طور قطع جذاب‌‌ترین و شگفت‌‌انگیزترین نوع سفالینه‌ها،ظروف زرین‌فام هستند. زرین‌فام دستاورد جهان اسلام و ساخته و پرداخته کشورهای ایران، مصر و عراق است. بر سر منشاء و ابداع اولیه این تکنیک اختلاف نظر هست. گروهی معتقدند از مصر به عراق و از آنجا به ایران آمده است. عده دیگری اعتقاد دارند این فن زیبا و سحرانگیز از عراق به ایران و مصر رفته است. بعضی پژوهشگران براساس فرضیه زمان کشف پیگمنت‌ها، معتقدند از ایران به عراق و بعد به مصر سرایت کرده است. پرفسور پوپ هم معتقد است چینی‌ها با همه علاقه و مهارت بی‌نهایتی که در فنون سفالینه داشتند و با همه اشتیاق آنها درکشف هرجلوه قابل تصور،تا آنجاکه آگاهی در دست است، هرگز یک نمونه منقوش زرین‌فام تولید نکرده‌اند.

مکی‌نژاد افزود: تلاش‌های فراوان اروپای معاصر برای دستیابی به این راز تا سده هجدهم میلادی ناموفق بوده است. در اسپانیا شهرهای «تاراگونا»، «والنسیا» تا مناطق دیگری در «ساراگوسا» سفال زرین‌فام ساخته می‌شد. درقرن نهم ه.ق این تکنیک از «مانسیس» به ایتالیا صادر شد. وی در ادامه به عوامل تاثیرگذار هنر سفالگری چین بر ایران، رسالات مرتبط با فن سفال و سرامیک و نیز ترکیبات زرین‌فام اشاره کرد و تصاویری از زرین‌فام‌های ایرانی را به نمایش گذاشت.

بهزاد اژدری، رئیس انجمن هنرمندان سفالگر و پژوهشگر حوزه سرامیک، با موضوع «ضرورت تعميق و بسط رابطه علمی، فرهنگي و هنري حول محوريت سراميك» به سخنرانی پرداخت و گفت: سرامیک تاریخ‌ساز و آینده‌ساز است و تحت هر سه ارجاع کلی ماده، علم و رسانه، از مهم‌ترین عناصر مؤثر در فرآیند زندگی مادی و معنوی بشر، از آغاز تمدن‌ها تاکنون بوده است. گواه این مدعا، کمیت و کیفیت آثار هنری و کاربردی بجا مانده در موزه‌های سراسر جهان است و سرامیک به دلیل قابلیت‌های بی‌شمار مادی خود، امکانات بسیاری را جهت خلق و تولید و تجسم اندیشه بشری فراهم آورده است.

این پژوهشگر در ادامه به چند مورد شاخص از قابلیت‌‌های فراوان سرامیک اشاره و خاطرنشان کرد: لازم است بدانیم در هزاره‌ای که به نام «هزاره سرامیک» نامیده شده است، از منظر وضعیت و موقعیت جهانی در چه جایگاهی قرار داریم. وی در پایان تصاویری از آثار هنری شگفت‌انگیز ساخته‌ شده در جهان را به نمایش گذاشت.

در ادامه شیه چون لونگ(Xie Chun Long )، محقق و باستانشناس چینی با مقاله «کوره سلادون یوئه و جاده ابریشم دریایی» به سخرانی پرداخت و گفت: کوره یوئه، تنها منبع شناخته شده تاریخی تولید ظروف چینی است که در نزدیکی دریاچه شائولین قرار دارد و از قرن نهم تا یازدهم میلادی تعداد بسیار زیادی از ظروف چینی ساخته شده در این کوره از طریق راه‌های دریایی به سواحل غرب اقیانوس آرام و هند و نیز کشورهای آسیایی و آفریقایی فروخته شده است. این ظروف از کالاهای مبادله شده میان شرق و غرب بوده است.

در ادامه این پژوهشگر، به آثار کشف‌شده از کشورهای مختلف و نیز کشتی‌های غرق شده در دریاها و نیز آثاری از ظروف چینی مربوط به کوره سلادون یوئه کشف شده در شهر ری که نشان‌دهنده پیوند باستانی و فرهنگی و هنری ایران و چین است، اشاره کرد. وی همچنین از اهمیت بنادر و راه‌های دریایی و به‌خصوص جاده ابریشم دریایی جهت صادرات و تبادل آثار هنری و فرهنگی چین با ایران و سایر کشور‌های جهان سخن گفت.

حسین سرپولکی، استاد دانشگاه علم و صنعت، با مقاله «مروری بر سیر تحول سلادون در ایران» سخنران بعدی این نشست تخصصی بود. وی در مقدمه به بررسي تاريخچه هنري سراميك ايران پرداخت و اذعان داشت: گرچه كهن‌ترين قطعات سراميك درايران به دست آمده، سفالينه‌های متعلق به هزاره هشتم قبل از ميلاد است، ظروف سلادون نخستين‌بار در اواخر دوره ايلخانيان از چين وارد ايران شد و مورد توجه هنرمندان قرار گرفت.

وی در ادامه افزود؛ سلادون، نام خانواده‌ای از لعاب‌ها است كه در تاريخ سراميك جهان پيشينه‌اي ديرينه دارد. اين لعاب نخستين‌‌بار در چين (درحدود١٦٠٠ق م)،  كه از مراكز مهم و اصلي ظهور و تكامل ظروف سراميكي پخته در دماي بالا است، ساخته شد. علاقه‌ به سلادون چين، سفالگران ايراني را در اواخر دوره ايلخانيان، و بعد از آن در دوره‌هاي تيموريان و صفويان، به تقليد از آنها ترغيب كرد و بنابر متون فارسي، تيمور سفالگران چيني را به ايران فراخواند تا به سفالگران ايراني بعضي فنوني را كه در چين رايج بود، آموزش دهند. گويا اين رسم بعدها هم ادامه يافت؛ اگرچه اثبات آن دشوار است.

این پژوهشگر در پایان به نتايج پژوهشي توسط محققان چيني درسال ٢٠١٩ اشاره کرد و افزود: كيفيت سلادون چيني باستان، اساساً تحت تأثير رنگ لعاب آن است و براي مدت طولاني،به دليل پيچيدگي ساختاري لعاب آمورف، ريزساختار دقيق رنگ‌آميزي مبتني بر آهن درسلادون لعاب، به‌ويژه ساختار محلي، به خوبي مشخص نيست، بنابراين مكانيسم رنگ‌آميزي لعاب نامشخص باقيمانده است.

آخرین سخنران این نشست، ابراهیم قاسمی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه رنگ، مقاله‌اش را با عنوان «مروری بر تاریخچه رنگ و لعاب‌های رنگی در سرامیک‌های سنتی» ارائه کرد. وی در ابتدا به تاریخچه رنگ‌های سرامیکی و بعد به تاریخچه سفال در جهان پرداخت و خاطرنشان کرد: در 600 سال ق.م، دیوارها و بناهای ایرانی، آشوری و بابلی با نقش‌برجسته‌های کاشی لعاب‌دار تزئین شده بودند و سفالگرها اکسید قلع را به لعاب‌های سرب اضافه می‌کردند تا پس‌زمینه‌ای سفید روی خاک رُس قرمز برای نقاشی تزئینات رنگی ایجاد کنند. بعداً کاشی‌های پیچیده و چندرنگی را با استفاده از خطوط برآمده از لغزش می‌ساختند که باعث می‌شد رنگ‌های لعاب در هنگام پخت به یکدیگر نخورند.

وی در ادامه به توزیع منطقه‌ای سفال در ایران اشاره کرد که بخش نخست شامل غرب کوه‌های زاگرس و نواحی لرستان است و بخش دوم شامل نواحی جنوب دریای خزر است و بخش سوم شامل شمال غرب کشور و نواحی آذربایجان می‌شود و بخش چهارم در جنوب شرقی است و استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان را شامل می‌شود و نواحی کویری ایران را نیز می‌توان به آن اضافه کرد که قدمت ساخت سفال در آن به ۸ هزار سال پیش از میلاد بر می‌گردد.

این پژوهشگر در پایان، اشاره‌ای هم به تاریخچه کاشی سنتی در ایران کرد و گفت اولین کاشی‌کاری در ایران به ۲۰۰ یا ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد. با اینکه به‌طور دقیق نمی‌توان درباره اولین کاشی‌کاری و استفاده از کاشی در ابنیه نظر داد، اما به‌طور حدودی اولین کاشی‌کاری در بناهای دوران هخامنشی و آشوری رخ داده ‌است.

پیش از آغاز سخنرانی‌ها نیز، هنرمندان «گروه اوو» از شهر «نینگ بو» از استان «جه جیانگ» چین به نواختن موسیقی با مجموعه‌ای از ظروف سفالی سلادون و سازهای سنتی پرداختند.

همراه با برگزاری این نشست، کارگاه سفال و سلادون چین، در فرهنگستان هنر نیز برگزار شد.