تأملاتی در سرقت‌های هنری از منظر جامعه‌شناسی هنر، در چهاردهمین نشست از سلسله‌گفت‌وگوهای راهبردی فرهنگستان هنر، بررسی شد.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، «تأملاتی در سرقت‌های هنری از منظر جامعه‌شناسی هنر» عنوان چهاردهمین نشست از سلسله‌گفت‌وگوهای راهبردی فرهنگستان هنر بود که به‌صورت حضوری و برخط، روز سه‌شنبه، 19 اردیبهشت 1402، با سخنرانی اعظم راودراد، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، در فرهنگستان هنر برگزار شد.

در ابتدای این نشست، زهرا مربیان، مدیر مطالعات راهبردی معاونت پژوهشی فرهنگستان هنر، ضمن عرض خیرمقدم به سخنرانان و میهمانان نشست، سخنان کوتاهی در دلیل ورود فرهنگستان به مباحث سرقت آثار هنری بیان کرد.

سپس اعظم راودراد، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه، در جایگاه سخنرانی قرار گرفت. او در سخنان خود به موضوعاتی از قبیل تعریف و تاریخچه سرقت‌های هنری، مصادیق و گونه‌شناسی سرقت‌ها، مبدأ و مقصدهای مهم سرقت‌ها، انگیزه‌ها و عوامل اجتماعی مؤثر در سرقت‌ها، اثر سرقت‌‌های هنری در جامعه، و سرقت‌های هنری و جهانی‌شدن در عصر جدید پرداخت.

استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، در بررسی عوامل اجتماعی منجر به سرقت‌های هنری، به رابطه چندوجهی و تنگاتنگ میان جامعه و هنر و تأثیر این دو بر هم اشاره کرد و افزود: در این نشست، نگاه ما به سرقت‌های هنری جامعه‌شناسانه و منظور ما سرقت اشیای هنری است؛ به نحوی که دیگر در موزه یا گالری نمایش‌دادنی نباشد؛ البته سرقت هنری به مواردی مثل سرقت داستان یا ایده نیز اطلاق می‌شود؛ اما منظور ما در این نشست سرقت شیء هنری است.

این جامعه‌شناس سرقت آثار هنری را جُرمی بین‌المللی دانست و افزود: بسیاری از مجریان قانون بر این باورند که این جُرم، پس از قاچاق مواد مخدر، در رتبه دوم جرائم قرار دارد. ارزش مالی آثار دزدیده‌شده هم از حدود ۵٠میلیون تا ۵میلیارد دلار در سال تخمین زده می‌شود و این سرقت‌ها غالباً صرف سازمان‌دهی گروه‌های مجرم بین‌المللی می‌شود.

راودراد ماهیت پنهان سرقت آثار هنری را یکی از عواملی دانست که سرقت آن‌ها را آسان‌تر می‌کند و گفت: گاهی موزه‌ها اصلاً متوجه سرقت اثر نمی‌شوند یا دیر متوجه آن می‌شوند. گاهی هم سرقت آثار را گزارش نمی‌دهند؛ چراکه در آن صورت ممکن است اعتبار موزه خدشه‌دار شود.

او در ادامه، با اشاره به این موضوع که میان هنرهای تجسمی بیشترین سرقت‌ها مربوط به نقاشی است و مبدأ و مقصد سرقت‌های هنری در درجه اول کشورهای اروپایی و آمریکا هستند، افزود: این کشورها از سویی بیشتر در معرض سرقت هنری قرار دارند و از سویی دیگر شبکه‌های مقصد نیز در این کشورها واقع شده‌اند. در مرحله بعدی، می‌توان کشورهای در حال توسعه را مبدأ دوم سرقت‌های هنری دانست.

او افزود: ایالات متحده آمریکا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آثار هنری است و قوانین حاکمْ این مکان را به محلی مناسب برای سرمایه‌گذاری در آثار هنری تبدیل کرده است. این موضوع موجب شده تا آمریکا را یکی از مقصدهای اصلی آثار هنریِ سرقت‌شده بدانند. بر اساس آمار، ٩٠درصد از کل سرقت‌های هنری در آمریکا و اروپا رخ می‌دهد.

این جامعه‌شناس انگیزه‌های سرقت آثار هنری را در سه دسته معرفی کرد و گفت: دزدی با «انگیزه سود» و «انگیزه هنری» و «انگیزه سیاسی» صورت می‌گیرد. گاهی هم هنردوستان برای هشدار به موزه‌ها و نشان‌دادن امنیت کم آن‌ها اقدام به سرقت اثر می‌کردند؛ اما همان جا اثر را پس می‌دادند که نشان دهند هدفشان نشان‌دادن حفاظت ضعیف بوده است.

اعظم راودراد، در پاسخ به این سؤال که اساساً چرا سرقت‌های هنری اتفاق می‌افتد، گفت: در گذشته، سرقت آثار هنری بسیار کم بود و مشتری آثار هنری افرادی خاص بودند. تا قرن ١۵ و ١۶، نظام حمایتی از آثار هنری خصوصی محسوب می‌شد و مربوط به طبقه‌ای خاص بود که بعداً با افزایش رفاه و سواد و... ارتباط خصوصی بین هنرمند و حامی خصوصی آن گسسته شد. در این مسیر، نظام حمایتی خصوصی به‌تدریج به نظام حمایتی دلال ـ منتقد و بازار آزاد تبدیل شد. در این نظام، هنر به‌عنوان کالا شناخته و با آن رفتار شد. دلال با آگاهی اقتصادی و منتقد با شناخت هنر بازاری را برای هنر ایجاد کردند. این در طول زمان موجب شد که ماهیت آثار هنری از امری والا تغییر پیدا کند و به کالا بدل شود. می‌بینیم که قیمت آثار هنری نیز طی سال‌ها افزایش چشمگیری پیدا کرد. به‌عنوان مثال، ارزش‌گذاری تابلو «مونالیزا» در سال ١٩۶٢، حدود ١٠٠میلیون دلار بوده و در حال حاضر حدود ٨٠٠میلیون دلار است.

او افزود: شاید آثار هنری در ابتدا از منظر زیبایی‌شناسی ارزیابی می‌شدند؛ اما در حال حاضر، منبع مهم سرمایه‌ای نیز به شمار می‌روند.

او در پایان، با تأکید بر اینکه آثار هنری بازتاب جامعه و نیز اسنادی است از جوامعی که اطلاعاتی از آنان نداریم، گفت: زمانی که اثر هنری جامعه‌ای سرقت می‌شود، بخش عظیمی از آگاهی و اطلاعات با آن به سرقت می‌رود. از سوی دیگر، هر چه آثار موجود در یک جامعه بیشتر باشد، نشان از توسعه آن جامعه دارد.

این نشست با پرسش و پاسخ حاضران و شرکت‌کنندگانِ برخط به پایان رسید.